پس از پایان دوران سلسله های پادشاهی قدیم ایلام دوران میانه ی حکومت ایلام اغاز شد.جدای از سفال مشهور ایلامی –شوشی که ساخت آن از دوران پیدایش ایلام آغاز شد. مشهورترین اثر به جای مانده از تمدن ایلام یعنی معبد چغازنبیل در دوران میانه ساخته شد. علاوه بر این بزرگترین پادشاهان ایلام نیز در این دوره حکومت کردند.در قرن 14 ق.م کوریگالزو پادشاه کاشی (کاسی) بابل به ایلام یورش برد اما اندکی بعد ایلام دوباره احیا شد.پس از چندی شاه ایلامی هومپان نومنای اول دست به گسترش سرزمین ایلام زد و توانست قلمرو خود را تا لیان در نزدیکی بندر بوشهر کنونی گسترش دهد.در قرن 13 ق.م یکی دیگر از پادشاهان بزرگ ایلام –اونتاش هومپان- ظهور کرد .او شهر جدید دور-اونتاش را بنا نهاد و در همان شهر بنای چغا زنبیل به دستور او ساخته شد (در فرصتی دیگر به معرفی این بنا خواهیم پرداخت) .
دیگر پادشاه معروف دوره میانه ایلام شوتروک ناخونته(ناهونته) است. اودر سال 1160 ق.م به بین النهرین حمله کرد و بابل را فتح نمود .احتمالا لوح قانون حمورابی که در شوش پیدا شد از غنائم جنگی ای است که توسط او به شوش برده شده بود.او حکومت بین النهرین را به پسرش کوتیر ناخونته سوم واگذار کرد .کوتیر در سال 1157 ق.م دوباره به سرزمین بابل یورش برد وتوانست آ خرین شاه کاشی بابل – الیل نادین اخه- را سرنگون کند.اما پادشاهی بابل با این حملات نابود نشد وپادشاهی جدید بابلی ها در شهر ایسین احیا شد.
آخرین پادشاه قدرتمند ایلام میانه شیلهاک این شوشیناکاول بود.او که در سالهای 1120-1150 ق.م حکومت می کرد سرزمینهای بسیار وسیعی را فتح کرد.وی توانست سرزمین ایلام را از مرز های آشور تا خلیج فارس گسترش دهد.اما این قدرت دیری نپایید چون جانشین او خوته لوتوش این شوشیناک در حدود سال 1110 از شاه بابلی نبوکد نزر اول شکست خورد وسرنوشت ایلامی ها را در هاله ای از ابهام فرو برد.ظاهرا اقوامی که انان را اریایی می نامیم نیز در انزمان وارد فلات ایران شده بودند و کم کم خود را به ایلامیها تحمیل کردند.
پس از دوره ی میانه ی ایلام دوره دیگر بنام پادشاهی جدید ایلام شروع شد.کتیبه ها وسالنامه های اشوری و بابلی که اطلاعات زیادی در مورد ایلام می دادند ازبعد از شکست خوته لوتوش از نبوکد نزر اول در سال 1110 ق.م تا سال 821 ق.م که نامی ایلامی در سالنامه شمشی ادد پنجم شاه آشوری می بینیم سکوت کرده و اطلاعات چندانی نمی دهند .پس از ان در سال 742 ق.م در وقایع نامه ای بابلی به نام پادشاهی ایلامی به نام هومپان نیکاش بر می خوریم.ظاهرا او در سال 720 ق.م پادشاه اشوری سارگون دوم را شکست داد .اولین پادشاهایلامی دوران جدید که از او کتیبه ای موجود است شوتروک ناخونته دوم (717 تا 699 ق.م)نام دارد که توانست بخش مهمی از سرزمین شمال غرب ایلام را تسخیر کند.چندی بعد برادرش هالو شو این شوشیناکاو را از سلطنت به زیر کشید و خود جای او نشست.در زمان او سناخریب پادشاه آشوری به ایلام حمله کرد اما هالو شو در برابرش مقاومت کرد.
در دوران پس از هالوشو چند پادشاه ایلامی دیگر نیز به قدرت رسیدند اما هیچکدام از انها توان مقابله با آشوریها که از غرب و آریاییها که از شرق به انان فشار می اوردند را نداشتند. ودر نهایت همانطور که گفته شد استقلال ایلام با سقوط شوش به دست اشور بانیپال به پایان رسید.در سالهای بعد ایلام زیر سلطه ی مادها و بعد هخامنشیان رفت اما فرهنگشان همچنان می درخشید اما پس از گذشت سالها پویایی خود را از دست داد و برای همیشه در تاریخ ایران ناپدید شد............ .ادامه دارد...........
